Παπα-Θεοδόσιος Μπούσκος-Οικονόμου, ένας Φιλικός από την Ασίνη.

Από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 στην Αργολίδα ήταν και ο ιερέας της Ασίνης (τότε Τζαφέραγα) Θεοδόσιος Μπούσκος, μυημένος στην Φιλική Εταιρία από τον τότε Μητροπολίτη Άργους και Ναυπλίου Γρηγόριο Καλαμαρά. Στη «Ναυπλία» του Μιχ. Λαμπρυνίδη συναντούμε τα παρακάτω, αποσπασματικά μεν αλλά σημαντικά στοιχεία:

·       «… ὁ ἀείμνηστος Γρηγόριος κατέστησεν ὀπαδούς τῆς Φιλικῆς Ἑταιρίας καί τά ἐγκριτότερα μέλη τοῦ ὑπ’ αὐτόν ἱεροὺ Κλήρου καί ἰδία τούς πρωτεξαδέλφους Γεώργιον Βελίνην ἱερέα ἐν Πλατανίτι, Θεοδόσιον Μποῦσκον ἐν Τζαφέρ-Ἀγᾶ καί Γεώργιον Κακάνην ἐν Χώνικᾳ» (σ. 195).

·       Στο πολιορκητικό σώμα που ξεκίνησε την πολιορκία του Ναυπλίου στις 4 Απριλίου 1821 συμμετείχαν και «ὁ Παπαθεοδόσιος Μποῦσκος ἐκ Τζαφέραγα, ὁ καί χρέη Ἐφόρου (ἐπιμελητοῦ) τῶν πολιορκητῶν ἐκπληρῶν (…) μετά ὀπλοφόρων (…) Δρεπανοχωριτῶν» (σ. 198).

·   «Κατά τόν βιογράφον τῶν κατά τόν ἀγῶνα ἀνδραγαθησάντων Πελοποννησίων Φώτιον Χρυσανθόπουλον: (…) Ὁ Παπαθεοδόσιος (Μποῦσκος) ὑπηρέτησεν εἰς τἠν πολιορκίαν τῆς Ναυπλίας ὡς Ἔφορος ὅλης τῆς ἐπαρχίας, προμηθεύων τά μέσα τοῦ πολέμου καί προσέτι παρακινῶν τούς κατοίκους εἰς τόν ἱερόν ἀγῶνα, ἐφάνη δέ πολύ συντελεστικός εἰς ἐκείνην τήν ἐποχήν εἰς τά τοῦ πολέμου καί εἰς τήν προμήθειαν τῶν τροφῶν» (υποσημείωση σ. 246).

·     Με την κάθοδό του στην Αργολίδα ο Αρχιστράτηγος Δημήτριος Υψηλάντης «ἐπεσκέφθη (29 Νοεμβρίου 1821) αὐτοπροσώπως τό στρατόπεδον τῆς πολιορκίας, ἐστημένον παρά τῳ ἐγγύς τοῦ Ναυπλίου χωρίῳ Μερζέ, μετά τῶν Θ. Κολοκοτρώνη…(κ. ά.), καί ἐκεί ἐνώπιον τετρακισχιλίων περίπου στρατιωτῶν καί φιλελλήνων ἐποιήσατο τήν προσήκουσαν προσλαλιάν, παραινῶν καί ἐνθαρρύνων τούς ἀγωνισθησομένους. Μετά τούτο δέ, χοροστατούντων τῶν ἐγχωρίων ἱερέων Θεοδοσίου Μπούσκου καί Γεωργίου Βελίνη, ἐγένετο κατανυκτική πρός τόν Ὕψιστον δέησις περί κατευοδώσεως τοῦ ἐπιχειρήματος (…)» (σ. 209).

Επίσης, σύμφωνα με προφορική παράδοση καταγεγραμμένη από τον αείμνηστο δημοσιογράφο και λαογράφο μας Κώστα Σεραφείμ:

 « … ὁ παπα-Θεοδόσης Μπούσκος (…) λέγεται ὅτι ἔλαβε μέρος καί στήν θεία λειτουργία στον Ἅγιο Ἀνδρέα τήν ἡμέρα τῆς ἁλώσεως τοῦ Παλαμηδίου» («Λαογραφικά…» σ. 120).

Με την επικράτηση εδώ της Επανάστασης και την αποχώρηση των Τουρκων, αναχωρεί από την Ασίνη και εγκαθίσταται στο Ναύπλιο καταλαμβάνοντας πολυτελή οικία, αναλαμβάνοντας καθήκοντα Δημογέροντος (τετραμελής Δημογεροντία), έργο δύσκολο την εποχή εκείνη, σε μια πόλη που όπως μας λέει ο Δ. Χ. Γεωργόπουλος¹ σύντομα έφθασε να αριθμεί «… περισσότερους από 10.000 κατοίκους, που τη μάστιζαν τα λοιμώδη νοσήματα, οι ρύποι, ο συνωστισμός, η δυστυχία και οι εμφύλιες συγκρούσεις». Μάλιστα ο Μιχ. Λαμπρυνίδης ανεβάζει τον πληθυσμό σε 30.000 περίπου².

 Ο συγγραφέας της «Ναυπλίας»  μας πληροφορεί σχετικά:

«Μετά τήν άποχώρησιν τῶν Τούρκων ἡ πόλις  τοῦ Ναυπλίου μικράν ωσδήποτε ὑποστᾶσα βλάβην ἐκ τῆς πολιορκίας ἀπέμεινεν (…) ἔρημος σχεδόν κατοίκων^. αἱ οἰκίαι αὐτῆς, ἀρκούντως πολυτελείς καί κατά τό πλεῖστον καλῶς διατηρημέναι καί διασκευασμέναι, κατελήφθησαν ἀμέσως ὑπό τῶν πρωτευόντων προσώπων τοῦ ἀγῶνος, πολιτικῶν καί στρατιωτικῶν καί τινων προκρίτων ἐκ τῶν περιχώρων, εἴτε ἐπί συμψηφισμῶι ἀπέναντι τῶν πρὀς τήν πατρίδα θυσιῶν καί ἐκδουλεύσεών των εἴτε καί ἐπί τιμήματι (…)» (σ. 245).

 «Κατά τήν ἀποκατάστασιν τῆς Ἑλληνικῆς Διοικήσεως ἐν Ναυπλίῳ (μετά τις 3 Δεκεμβρίου 1822) τά καθήκοντα τῶν Δημογερόντων ἤ Προεστώτων τῆς πόλεως ἀνετέθησαν εἰς τούς πρώτους ἐγκατασταθέντας προκρίτους τῶν περιχώρων, Γεώργιον Βελίνην Πρωτόπαπαν ἐκ Πλατανίτη, Θεοδόσιον Μποῦσκον ἱερέα ἐκ Τζαφέραγα, Γεώργιον Κακάνην ἐκ Χώνικα καί Δ. Θεοδωρόπουλον ἤ Λυκόρεμαν ἐκ Κατσιγκρίου, οἵτινες καί μετέσχον ἐνεργῶς κατά τήν πολιορκίαν μη ὑπαρχόντων καταλλήλων ὁπωσδήποτε ἄλλων προσώπων (…)» (σ. 246).

Για τον Παπαθοδόση Μπούσκο πρώτος έχει ερευνήσει ο κ. Πάνος Λιαλιάτσης. Κάποια από τα αποτελέσματα της έρευνάς του έχει καταθέσει γραπτώς στα «Πρακτικά του Α΄ Συνεδρίου Αργολικών Σπουδών (1976)» ενώ κάποιες πληροφορίες μου τις έχει μεταδώσει προφορικά σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις μας: Ο ιερέας αυτός ήταν παπαδοπαίδι, ο πατέρας του Θοδωρής είχε χειροτονηθεί ιερέας προ του 1800 στο Γκορτσούλι της Αρκαδίας. Με ενδιάμεσο σταθμό της οικογενείας κάποιο ορεινό χωριό της Ναυπλίας ο Παπαθοδόσης κατήλθε ως ιερέας στην Ασίνη πριν την Επανάσταση του 1821 (η δράση του σ’ αυτήν περιγράφεται όπως είδαμε στα ανωτέρω αποσπάσματα). Μετά την επανάσταση εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Ναύπλιο, φροντίζοντας και τα οικονομικά της Μητροπόλεως, παίρνοντας το οφίκιο του Οικονόμου. Συχνά όμως έμενε και στο Καστράκι (Αρχαία Ασίνη), όπου είχε μεγάλη έκταση σταφιδάμπελου, υποστατικό με ληνό και δίπατο σπίτι μπροστά στο λιμάνι -  δυτικά - κτισμένο το 1838. Μετά το θάνατό του τα παιδιά του τα επώλησαν σε Ασιναίους. Όταν πήρε το οφίκιο του Οικονόμου της Μητροπόλεως άλλαξε το επώνυμό του σε «Οικονόμου» [με αυτό συναντάται και στη μερίδα του στο Υποθηκοφυλακείο Ναυπλίου]. Όμως οι γιοί του Παναγής-εφέτης- και Αλέξης-υπαστυνόμος, επήραν το επώνυμο «Θεοδοσιάδης», από το όνομα του πατέρα τους. Ο κ. Πάνος Λιαλιάτσης είχε αναγνώσει πάνω σε πέτρα, που βρέθηκε σε κτήμα Ορφαναίων, στο Καστράκι, την επιγραφή: 

                                                           ΟΙΚΙΑ  ΙΕΡΕΩΣ

                                                ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ  ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

                                                                   1838   

Η πέτρα προφανώς είχε καταλήξει εκεί ύστερα από ανακύκλωση του δομικού υλικού από την ερειπωμένη πλέον οικία του Παπαθοδόση.

Ήδη κατά τα τέλη του 1832 με αρχές 1833 κατέχει έως τρεις κατοικίες στο Ναύπλιο τις οποίες εκμισθώνει: Στο αρχείο της Επαρχιακής Δημογεροντίας Ναυπλίου υπάρχει αχρονολόγητο κατάστιχο που από κάποια περιεχόμενα στοιχεία εκτιμάται με βεβαιότητα ότι συντάχθηκε μεταξύ Αυγούστου 1832 και Ιανουαρίου 1833. Σε αυτό, μεταξύ άλλων στοιχείων αναγράφονται οι κατοικίες του Ναυπλίου αριθμημένες, όνομα και επίθετο του ιδιοκτήτου ή αν είναι Εθνικόν κτήμα, καθώς και ονοματεπώνυμο, πατρίδα, επάγγελμα των ενοικούντων.

Στα σημεία που μας ενδιαφέρουν βλέπουμε:

Οικία υπ αριθμ. 231 Ιδιοκτησία Παπα Θεοδοσίου

                                 Ένοικος: Αντώνιος Σμυρλής, Σμυρναίος,

                                 επαγγελμ. Κλειδαράς

Οικία υπ αριθμ. 232 Ιδιοκτησία Παπα Θεοδοσίου,

                                 Ένοικος: Δημήτριος Βασιλείου,

                                 Τριπολιτσιώτης, επαγγ. Σπαθάς

Οικία υπ αριθμ. 279 Ιδιοκτησία: Παπά Οικονόμου

            Ένοικος: Προκόπιος […]

(Ναυπλιακά Ανάλεκτα VIII/2013, σελ. 242-243 και 280-281)

Στο Αρχείο της Δημογεροντίας Ναυπλίου 1828-1829, τον  βλέπουμε  με τη λήξη της θητείας του σε αυτήν να έχει εκλεγεί με το επώνυμο Οικονόμου Δημογέροντας του Τζαφέραγα και να διεκδικεί εδώ κτήματα που προηγουμένως ανήκαν σε κάποιον Τούρκο Νακίο Εφέντη με το επιχείρημα ότι τα «ἐκαλλιέργει προ χρόνων» (όλοι οι παλαιοί παπάδες του χωριού ήσαν παράλλληλα και αγρότες). Αυτό σημαίνει ότι κατά την παραμονή του στο Ναύπλιο προωθούσε τα συμφέροντά του και στην Ασίνη προετοιμάζοντας την επιστροφή του στο χωριό, την οποία, όπως φαίνεται, πραγματοποίησε όταν του κατακυρώθηκαν τα κτήματα που πρωτύτερα καλλιεργούσε ως κολίγος (ακτήμονας αγρότης). Μια παράδοση που διηγούνται ακόμα στην Ασίνη λέει ότι ο Παπαθοδόσης, που τον περιγράφουν σαν ένα πολύ δασύτριχο άνδρα, πριν την Επανάσταση ανέβαινε συχνά πάνω στα τείχη της Αρχαίας Ασίνης και ατενίζοντας τα χωράφια έλεγε:

«-Κάποια μέρα όλα αυτά θα γίνουν δικά μου».

 Ὠσπου κάποια μέρα άκουσε μια φωνή εξ ουρανού να του λέει:

«-Τι τα κοιτάς; Όλα εδώ θα μείνουνε».

Κατ’ αυτό τον τρόπο φαίνεται  να αιτιολογεί η παράδοση το ότι ο ιερέας, αμέσως μόλις κατελήφθη το Ναύπλιο, άφησε το χωριό αναλαμβάνοντας αξιώματα στην πρωτεύουσα. Ίσως ο ίδιος να είχε αιτιολογήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο την απόφασή του, βλέπουμε όμως ότι στην πραγματικότητα ουδέποτε εγκατέλειψε το όνειρό του.

Τα ανωτέρω, χωρίς να μειώνουν την δράση και την προσφορά του στον Αγώνα αναδεικνύουν και τον ταξικό  χαρακτήρα της Επανάστασης. Η Ελληνική Επανάσταση είχε βεβαίως εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα, παράλληλα όμως ήταν και ταξική³, όσο και αν πολλοί αρνούνται να την δουν έτσι. Ήταν και επανάσταση των Ελλήνων κολίγων ενάντια στους Τούρκους τσιφλικάδες⁴.

Είδαμε ότι ο παπα-Θοδώσης το αργότερο από το 1833 έχει εκμισθώσει την κατοικία (ή κατοικίες) του στο Ναύπλιο, που μάλλον σημαίνει ότι έχει επιστρέψει στην Ασίνη. Έχει εγκατασταθεί στον αμπελώνα του στο Καστράκι, που καταλαμβάνει μεγάλη έκταση⁵. Προφανώς διέμενε σε προϋπάρχουσες εγκαταστάσεις του αγροκτήματος μέχρι το 1838 που αποπερατώθηκε το νεόκτιστο σπίτι του μπροστά στο αρχαίο λιμάνι. Εκεί θα περάσει το τελευταίο στάδιο της ζωής του, μάλιστα στο ναό της Παναγίας ευρέθη παλαιό Ευαγγέλιο που σε κάποιες σελίδες, στον κενό χώρο, υπήρχαν σημειώσεις του πατέρα του και του ιδίου. Οι Ασιναίοι τον έχουν τιμήσει δίνοντας το όνομά του στη μικρή πλατεία κάτω από το καμπαναριό του χωριού.

Ηλίας Κ.  Μηναίος

Κληρικός οδηγεί αγωνιστές στη μάχη - από την εικονογραφία της Επανάστασης [δημοσιευμένη σε έντυπο του Πολεμικού Μουσείου Ναυπλίου κατά την Περιοδική Έκθεση (25 Μαρτίου - 31 Μαΐου 1994) με θέμα "Κληρικοί και μοναχοί της Αργολίδας στον αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας]

  
ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΣΧΟΛΙΑ

1 . Δημήτριος Χ.  Γεωργόπουλος, «Το Αρχείο της Επαρχιακής Δημογεροντίας Ναυπλίου…»

2.  «Ἡ συρροή τοῦ πληθυσμοῦ ἐν Ναυπλίῳ ὑπήρξε τοσαύτη, ὥστε μή ἐξαρκουσῶν τῶν οἰκιῶν τὴς πόλεως (…) οἱ πλεῖστοι τῶν συρρευσάντων ἐστεγάζοντο ὑπό σκηνάς καί καλύβας προχείρως ἀνεγειρομένας (…). Ὁ πληθυσμός τῶν ἐν Ναυπλίῳ καί ἐκτός ὑπό τά τείχη αὐτοῦ οἰκούντων καθ’ ὅλην σχεδόν τήν διάρκειαν τοῦ ἀγῶνος ὑπελογίσθησαν εἰς 30.000 Ψυχάς περίπου» ( «Η Ναυπλία…» σελ. 245)

3. Ο σπουδαίος ιστορικός και κοινωνιολόγος Μπάρινγκτον Μουρ συγκρίνοντας τις μεγάλες επαναστάσεις καταλήγει στη διαπίστωση ότι επιτυγχάνουν σε αγροτικές κοινωνίες. Εκεί βρίσκουν τα επαναστατικά κινήματα τη μαζική βάση στον τοπικό πληθυσμό που χρειάζονται για να επιβιώσουν και τελικά να επιβληθούν. Σχολιάζοντας τη διαπίστωση αυτή ο ιστορικός Πασχάλης Κιτρομηλίδης, σε πρόσφατη συνέντευξή του, αναφέρει: «Τι συνέβη στην Ελλάδα; Ακριβώς αυτό: έχουμε αγροτική κοινωνία, την οποία ξεσηκώνουν οι επαναστάτες και οι αγρότες ανταποκρίνονται με ποικίλα κίνητρα που περιλάμβαναν και την προσδοκία να πάρουν τη γη των κρατούντων».

4. Λόγου γενομένου περί τσιφλικάδων, είναι και ευκαιρία να μεταφέρω μια πληροφορία που διασώζει ο ιστοριοδίφης και συγγραφέας του παρελθόντος Γιάννης Βλαχογιάννης, γράφοντας: «Δρεπανοχώρια ἤτανε γνωστή ὡς τά χρόνια τῆς Ἐπανάστασης ἀγροτική Περιφέρεια ἔξω ἀπό τό Ναύπλιο, ἀπό τά χωριά Μουράταγα, Σπαητζίκο, Τζαφέραγα, Τσέλου, Χαϊντάρι κ. τ. λ., πού θα ἦταν ἰδιοχτησία κάποιου σπαῆ Ἀναπλιώτη, γιατί ἀργότερα ἡ περιφέρεια πῆρε τό ὄνομα Τσιφλίκια».Το πιθανότερο κατ’ εμέ είναι ότι η ονομασία «Τσιφλίκια» προϋπήρχε παράλληλα με την «Δρεπανοχώρια» και συνέχισε να είναι σε χρήση έως ότου εξαλείφθηκε. Το απόσπασμα  είναι από υποσημείωση του στη δημοσίευση των απομνημονευμάτων του Ν. Κασομούλη (σ. 131), συγκεκριμένα στην αναφορά του αγωνιστή: «Ἄρχισα τά παρόντα σημειώματα ἀπό τους 1832 Νοεμβ. 15 ἐν τῶι στρατοπέδῳ Δραπανοχωρίων».

5. Ο Πάνος Λιαλιάτσης μας πληροφορεί ότι «Ἡ ἰδιοκτησία αὐτή τοῦ Παπα-Θοδώση, μετά τό θάνατό του πουλήθηκε ἀπό τούς γιούς του (…) και τις κόρες του (…), στους Ἀσιναίους Παπα-Παντελή Μηναίο, Γ. Καρμανιόλα (…) κ. ἀ.». Έτσι σχηματίζεται ένα τρίγωνο με τις γωνίες του στο λιμάνι Καστρακίου(όπου η οικια του Παπα-Θοδόση), στο Γλυφό(ιδιοκτησία Καρμανιωλαίων) και στη Δραγασούρα(ιδιοκτησία Παπα-Παντελή).