ΑΣΙΝΗ, ΤΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΠΡΟΠΥΡΓΙΟ ΤΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ

- Τι σημαίνει Ασίνη;

- Δεν ξέρω, λένε ότι ήταν κόρη βασιλιά και τ' όνομά της δόθηκε στην πόλη.

- Ωραίο όνομα! Φαντάσου να είχες μια κόρη και να την έλεγες Ασίνη!..

- Πραγματικά, ωραίο όνομα!

Συχνά οι παραδόσεις συνδέουν κάποια τοπωνύμια με υποτιθέμενη ύπαρξη ομωνύμων μυθικών προσώπων, που συνήθως τα προτιμούν μέλη βασιλικών οικογενειών, χωρίς ωστόσο να είναι πάντα έτσι. Ένα παράδειγμα είναι η περίπτωση του Ναυπλίου, λέγεται ότι οφείλει το όνομά του στον μυθικό ομώνυμο οικιστή-βασιλιά του. Σύμφωνα όμως με το ιστορικό συμπέρασμα (1) η ονομασία του έχει σχέση με το επάγγελμα (ναυτικό) των κατοίκων: "τό δέ ἕτυμον (της Ναυπλίας) ἀπό τοῦ ταῖς ναυσί προσπλεῖσθαι" (2). Έτσι και στην περίπτωση της Ασίνης, στην πραγματικότητα το όνομά της έχει άμεση σχέση με το αρχαίο επίθετο "ασινής":

"ασινής/ασινής/-ές: 1) ο αβλαβής, αυτός που δεν έχει πάθει βλάβη 2) (για πράγματα) αυτός που δεν έχει πάθει φορά 3) ο μη βλαβερός, αυτός που δεν προξενεί βλάβη 4) αυτός που προφυλάσσει από τη βλάβη. Ετυμολ.: < α- (στερ) + -σινής < σίνος "βλάβη, φθορά < σίνομαι, "βλάπτω, ζημιώνω" (3α).

Ας ξεκινήσουμε από την τρίτη εκδοχή: ασινής = ο μη βλαβερός, αυτός που δεν προξενεί βλάβη. Εκ πρώτης όψεως μια καλή ερμηνεία, την οποία δίνει για την περίπτωση της Ασίνης το "Μέγα Ετυμολογικόν", βυζαντινό λεξικογραφικό εγκυκλοπαιδικό έργο αγνώστου του 12ου αιώνα, με την εξήγηση όμως πως: Όταν οι Δρύοπες κατοικούσαν στον Παρνασσό έγιναν πολυπληθείς άρχισαν να κακουργούν (να διαπράττουν ληστείες) και ο Ηρακλής ανέλαβε να τους τιμωρήσει εκτοπίζοντάς τους. Στην Αργολίδα όπου αυτοί εγκαταστάθηκαν έπαυσαν να βλάπτουν, έγιναν ασινείς όπως ήσαν πρωτύτερα και έτσι προέκυψε η ονομασία Ασίνη. Τα περι κακουργίας των Δρυόπων αναφερόμενα στο "Μέγα Ετυμολογικόν" που σημειωτέον δεν θεωρείται αξιόπιστη πηγή (4), προφανώς απηχούν τη δωρική μυθική εκδοχή που αναπαράγεται επιπόλαια από κάποιους ιστοριογράφους, χωρίς να έχει επιστημονικά τεκμηριωμένο ιστορικό υπόβαθρο. Όμως ποιος λαός  θα δεχόταν ένα όνομα που αιτιολογούμενο κατ' αυτόν τον τρόπο να θυμίζει το υποτιθέμενο κακό παρελθόν του, να το διατηρήσει σε βάθος αιώνων και μάλιστα να το αγαπήσει τόσο πολύ ώστε να το μεταφέρει σε κάθε μετακίνησή του; Διότι η ερμηνεία στην περίπτωση αυτή δεν είναι απλά ότι οι Δρύοπες ήσαν ασινείς υπο την έννοια αυτή αλλά ότι έγιναν ασινείς αφού πλέον έπαυσαν να διαπράττουν κακουργίες.

Ερχόμαστε τώρα στην εκδοχή ασινής = ο αβλαβής, αυτός που δεν έχει πάθει βλάβη/φθορά. Υπό την έννοια αυτή το έχω συναντήσει επανειλημμένα στην εκκλησιαστική υμνογραφία, λόγω της ενασχόλησής μου με τη βυζαντινή-εκκλησιαστική μουσική. Εκεί χρησιμοποιείται πάντα με την έννοια "ασφαλής", ο καλά προστατευμένος από κινδύνους. Έτσι συναντούμε συχνά παρακλητικές φράσεις που απευθύνονται κυρίως προς τη Θεοτόκο αλλά και σε αγίους, όπως π. Χ.:
"Τους ἀσπαζομένους Σε εὐλαβῶς, ὦ Γλκοφιλοῦσα, διαφύλαττε ἀσινεῖς, ἐκ παντός κινδύνου..."
"Ὥσπερ διεφύλαξας ἀσινῆ πάλαι τόν λαόν Σου, ἐκ παντοίων ἐπιφορῶν, οὕτω καί νῦν, Κόρη, δεινῶν ἐπερχομἐνων, ἀτρώτους διατήρει τούς Σέ δοξάζοντας."
"... νῦν άσινῆ ταύτην φύλαττε, ἐκ χαλεπῶν ἐπηρειῶν, ὡς προστάτις αὐτῆς καί ὑπέρμαχος."
"...  ἥν διαφύλαττε πάντοτε ἀσινῆ ..."
"Ἥν ἀσινῆ εἰς τούς αἰῶνας φυλάξατε ..."
"... ἀλώβητα τά βρέφη καί ἀσινῆ, διαφύλαττε πάντοτε ..."

Μια επίσης πολύ ενδιαφέρουσα ερμηνεία έχω συναντήσει σε κείμενο σχετικό με την Ασίνη της Κύπρου (Ασίνου):
"Τό ὄνομα ἦτο ἴσως εὐοιώνιστον, παραγόμενον εκ του α και σίνομαι καί σημαῖνον "εύτυχής" (πρβ τό "ἀσινής δαίμων" τοῦ Αἰσχύλου Αγαμ. 1341)" (5).

Δεν νομίζω να διαφωνεί κανείς ότι ένας βασικός παράγων ευτυχίας είναι σίγουρα η ασφάλεια. Όμως προέκταση της ερμηνείας "ασφαλής πόλη, δηλαδή καλά οχυρωμένη" είναι και "η πόλη που προφυλάσσει από βλάβη-φθορά", αφού η ασφάλεια της συγκεκριμένης είναι παράγων ασφαλείας και για την ευρύτερη περιοχή.

Ας δούμε τώρα τα στοιχεία που δείχνουν τη σπουδαιότητα έως αναγκαιότητα της Ασίνης για την ασφάλεια της Αργολίδας:

"Οἱ δύο ὅρμοι τῆς Ἀσίνης τήν καθίστων ἀπαραίτητον προπύργιον ἐναντίον τῶν ἀπό θαλάσσης ἐπιδρομῶν πρός τήν Ἀργολικήν πεδιάδαν (...). Μεγάλη ὁδός ἀπό Μυκήνας, Ἄργος, Ναύπλιον κατέληγεν εἰς Ἀσίνην, ἡ ὁποῖα ἐχρησίμευεν ὡς ναύσταθμος", ἐγραφε ο καθηγητής Δ. Αργείτης (6). Και πράγματι, αν παρατηρήσουμε τις ακτές από το Ναύπλιο μέχρι τα Ίρια, θα δούμε ότι σε όλο σχεδόν το μήκος τους, προσφέρονται για απόβαση από θαλάσσης επιδρομέων.

"Ἡ περιοχή αὐτῆς τῆς πόλεως (Ναυπλίου) καί τῶν ἄλλων τῶν περί αύτήν Ἀναβαθμός ἐλέγετο, εἰς τήν ὁποίαν ἦσαν ἀκόμη πόλεις Ἀσίνη, Εὔνη καί Νηρίς (...) κοινῶς Ἦρι", γράφει ο Μελέτιος (7), λόγιος κληρικός που απεστάλη το 1701 υπό του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως Έξαρχος στο Ναύπλιον. Ως γνωστόν "αναβαθμός" είναι η σκάλα, που στη ναυτική γλώσσα σημαίνει την αποβάθρα, το σημείο αποβίβασης από το πλοίο στη στεριά και αντίστροφα της επιβίβασης από τη στεριά στο πλοίο, το σημείο φορτοεκφόρτωσης. Μεταφράζω στη ναυτική γλώσσα διότι δεν είναι τυχαίο ότι στο σχετικό κείμενο αναφέρονται μόνο παράκτιες πόλεις ή οικισμοί [θεωρώ ότι η εδώ ονομασία "Εύνη" είναι παραφθορά της "Ηιόνες", συνδεόμενης πιθανώς με τον αρχαίο τύπο αγκυρών με την ονομασία "εύνες". Ως θέση της δρυοπικής ναυτικής πόλης των Ηιόνων πιθανολογείτο κατά το παρελθόν η σημερινή Κάντια]. Ήσαν, λοιπόν, οι ακτές από το Ναύπλιον μέχρι τα Ίρια, ένας εκτεταμένος αποβατικός σταθμός, άρα και κατάλληλες για απόβαση από θαλάσσης επιδρομέων. Ο μυχός του Αργολικού δεν προσφερόταν για κάτι τέτοιο καθώς ισχυρές πόλεις, η Τίρυνθα και το αρχικά επίνειό της Ναύπλιο, όπως και το πανίσχυρο Άργος ήσαν παράγοντες αποτροπής. Οι όποιοι επίδοξοι επιδρομείς έπρεπε να εισβάλουν από τα νώτα, τις λοιπές από τις ακτές που προανέφερα. Ο λόγος αυτός καθιστούσε την περιοχή τους μαλακό υπογάστριο της Αργολίδας. Όμως την πύλη εισόδου από εδώ φρουρούσε η Ασίνη και με τον τρόπο αυτό γινόταν το παράκτιο προπύργιό της.

Η σπουδαιότητα της περιοχής για την ασφάλεια της Αργολίδας φαίνεται εκ του ότι: εκφράζοντες κάποτε οι Ασιναίοι την αντίθεσή τους στις ηγετικές διαθέσεις των Αργείων, που προσπαθούσαν να καθυποτάξουν στη θέλησή τους όλες τις αργολικές πόλεις, άνοιξαν την κερκόπορτα* στην αμείλικτη στρατιωτική δύναμη της Σπάρτης, που ερχόταν πανίσχυρη να αμφισβητήσει από το Άργος την ηγεμονία της Πελοποννήσου. Είναι γνωστοί οι μακροχρόνιοι αγώνες μεταξύ Σπάρτης και Άργους για το σκοπό αυτό. Αυτό που έφθινε και υφίστατο τη συνεχή πίεση ήταν το Άργος, όμως η έκβαση των αγώνων δεν κατέληγε πάντοτε υπέρ του ιδίου αντιπάλου. Έτσι, κάποτε οι Σπαρτιάτες αποχώρησαν και οι Αργείοι πολιόρκησαν τους Ασιναίους. Οι τελευταίοι, ύστερα από σθεναρή άμυνα και αφού έγινε καταφανές ότι θα κυριευτεί η πόλις τους, έχοντας επιβιβάσει όσες οικογένειες μπορούσαν να χωρέσουν τα πλοία απέπλευσαν αναζητώντας καινούργια πατρίδα. Και είναι χαρακτηριστική η μανία  με την οποία οι Αργείοι ερρίφθησαν κατά της ανυπεράσπιστης πλέον πόλης, μη αφήνοντες "λίθον επί λίθου", "κέραμον επί κεράμου" κατά τις γνωστές εκφράσεις. Χαρακτηριστική μανία με την οποίαν αντικατοπτριζόταν το αξεπέραστο μίσος τους για τη Σπάρτη, που τώρα στρεφόταν κατά της Ασίνης, αλλά και ο πραγματικός εφιάλτης που ζούσαν όσο η Σπάρτη ήλεγχε την περιοχή.

Όπως γίνεται πάντα, με τον καιρό νέοι κάτοικοι συμπλήρωσαν τον πληθυσμό της περιοχής και στους μακεδονικούς χρόνους η Ασίνη γνωρίζει νέα ακμή. Τα τείχη της ανοικοδομούνται με τειχοδομία πολυγωνικού ρυθμού, για να συνεχίσει τον πρότερό της ρόλο.

Η ιστορία όμως συνεχίζει να μας προσφέρει επιχειρήματα που τεκμηριώνουν την άποψη αυτή, σ' όλη τη διαδρομή της, έως και τις μέρες μας. Ας δούμε τι συμβαίνει όταν εκλείπει οριστικά αυτός ο παράγων ασφαλείας και η περιοχή δεν φρουρείται:

• Το 267 μ. Χ. λεηλατείται το Άργος από Γότθους πειρατές της Μαύρης Θάλασσας.

• Καθ' όλη τη διάρκεια του 12ου αιώνα, βάρβαροι πειρατές λυμαίνονται τις ακτές της Μεσογείου. Οι βυζαντινές ακτές δεν εξαιρούνται και αυτό αποδίδεται στην παρακμή του βυζαντινού στόλου. Τότε, ο επίσκοπος Ναυλίου και Άργους Λέων μεταφέρει τις μοναχές της Αγίας Μονής σε άλλη ασφαλέστερη στα ενδότερα της Αργολίδας, νεοανεγερθείσα γι αυτό το σκοπό. Ο Λέων αιτιολογεί την ενέργεια αυτή ως εξής:

"... ἐπειδή γάρ τά καθ' ἡμᾶς ταῦτα παράλια καθ' ὄλον τόν ἐνιαυτόν πλήρη τυγχάνουσι θαλαττίων λῃστῶν κατά πᾶσαν ἄδειαν τά πάντα ληϊζομένων, καί ὄ,τι βούλονται ἄτοπον δρόντων κατά παντός τῶν είς σφῶν χεῖρας ἐμπίπτοντος, φόβος οὐκ ἀγενής ἡμῶν ἀπέθραττε μήποτε τό τοιοῦτον σεμνεῖον εὐάλωτον ὅν τοῖς τοιούτοις λησταῖς διά τό θαλάσσης οὐ πόρρῳ ἀφεστηκέναι ὑπό τούτων ἀπόλυται, καί πρός ταῖς ἀφαιρέσεσι τῶν ἐνόντων τῃι Μονῃι καί φθορά τῶν μοναζουσῶν ἐπιγένοιτο, ἧ χαίρουσιν ἐς τά μάλιστα καθάπαξ τόν θεῖον ἀπωσάμενοι φόβον καί ληστρικόν μετιόντες βίον. Ἵν' οὖν μή τοιοῦτον τι συμβῃι (...) πρός δευτέρους  πόνους ἐπεδωκάμεθα καί σεμνεῖον ἔτερον ἐξ αὐτῶν κρηπίδων δομησάμενοι, πόρρω διακείμενον τῆς θαλάσσης (...)." (1)

Και ασφαλώς, ο κίνδυνος ήταν ν' αποβιβαστούν πειρατές στην πάλαι ποτέ περιοχή αρχαίας Ασίνης και να βαδίσουν προς την Αγία Μονή, δεδομένου ότι στο Ναύπλιο υπήρχε βυζαντινή φρουρά. 

• 20 Ιουλίου 1686 καταπλέουν οι Ενετοί στον λεγόμενο πλέον κολπίσκο του Τολού, αποβιβάζουν 9.500 πεζούς καί 900 ιππείς με τον κόμητα Καίνιξμαρκ επικεφαλής και βαδίζουν κατά του Ναυπλίου (1). Σε γκραβούρα της εποχής (9) εικονίζεται η όλη επιχείρηση: ενετικός στρατός αποβιβάζεται στον λιμένα Καστρακίου Ασίνης (το "βαθύ" του Ομήρου) και κατευθύνεται στο Ναύπλιο όπου στήνει στρατόπεδο πολιορκίας, ενώ ένα τμήμα του ακολουθεί μετά τη σημερινή μεσογαία Ασίνη την ορεινή ατραπό, τη διερχόμενη από τη θέση Ταλιοτι για να καταλάβει το Παλαμήδι.

• Το 1792 δημοσιεύεται στη γερμανική γλώσσα σύγγραμμα του Ολλανδού ναυάρχου J. E. Van Kinsbergen, στο οποίο μεταξύ άλλων εκθέτει τον κατά την γνώμη του τρόπο προσβολής του φρουρίου Παλαμηδίου (10). Το σχετικό απόσπασμα παραθέτω όπως περιέχεται στη "Ναυπλία" του Μιχ. Λαμπρυνίδη (1), με δικές μου επεξηγηματικές προσθήκες εντός αγκυλών και παρενθέσεων: 

"... ἡ τύχη ὁλοκλήρου τῆς θέσεως ταύτης καί τῆς πόλεως (Ναυπλίου) ἐξήρτηται ὅλως ἐκ τοῦ φρουρίου Παλαμηδίου, ἕν τέταρτον τῆς ὥρας ἀπέχοντος ἀπό τόν λιμένα Τορόν (εν. Τολόν), ἔνθα εὑρίσκει τις ὅρμον ἤρεμον καί άσφαλῆ, λίαν κατάλληλον πρός ἀπόβασιν στρατευμάτων. Ὁ στόλος καί τά ἐλαφρά πλοιάρια, ἅτινα δι' αὐτήν τήν ἀποστολήν θά πεμφθώσιν, ὀφείλουσι εἰσἐλθωσιν είς τόν λιμένα ἀποβιβάζοντες 1.500 ἄνδρας. Ἡ προφυλακή πρέπει πάραυτα νά καταλάβῃ ἐπί τῶν ὑψωμάτων* [* των ασιναίων υψωμάτων όπως τα ονομάζει ο ποιητής μας Ν. Δ. Καρούζος:"υπεράνω των ασιναίων υψωμάτων η μοίρα μου τ' Ανάπλι" (11)] το Δρέπανον (σημερ. Ασίνη) καί τά ἄνωθεν τοῦ χωρίου τούτου 1/4 τοῦ μιλίου ἀπό τοῦ τόπου τῆς ἀποβιβάσεως, ὅθεν ἡ συγκοινωνία μετά τῆς πεδιάδος τοῦ Ναυπλίου εἶναι ἀνοικτή (...)."

• 4 Απριλίου 1821 Έλληνες αγωνιστές απ' ὄλη την Αργολίδα, αφού συγκεντρώθηκαν στο Χαϊντάρι (σημερ. Δρέπανο), εκινήθησαν προς το Ναύπλιο και κατέλαβαν τους γύρω λόφους, αρχίζοντας την πολιορκία, κηρύσσοντας έτσι και εδώ την επανάσταση.  (1)

•  Επίσης, πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εκτεταμένα εδώ οχυρωματικά έργα (ναρκοθετήσεις, χαρακώματα,  πυροβολεία, αντιαρματικές τάφρους) των γερμανοϊταλικών κατοχικών δυνάμεων κατά τον τελευταίο πόλεμο, που εφοβούντο απόβαση, και τις επανειλημμένες νατοϊκές αποβατικές ασκήσεις στην Κάντια κατά τη δεκαετία του 1960.

Όλα αυτά δείχνουν το βαθμό σπουδαιότητας της περιοχής για την ασφάλεια της Αργολίδας, άρα και της αρχαίας Ασίνης στο ρόλο της κατά των από θαλάσσης επιδρομέων (να μην ξεχνάμε ότι οι Ασιναίοι ήταν και ναυτικός λαός που πήρε μέρος στην πανελλήνια εκστρατεία στην Τροία, άρα διέθετε και ναυτική αποτρεπτική δύναμη). Βέβαια ιστορικά είναι αποδεδειγμένο ότι καμιά οχύρωση δεν είναι αρκετή, δεν υπάρχουν άπαρτα κάστρα, έστω και αν για να κυριευτούν χρειάζονται δούρειοι ίπποι ή προδοσίες. Η ανασκαφική σκαπάνη έχει φέρει στο φως τα ίχνη ακόμα δύο ή τριών καταστροφών της Ασίνης, που χρονολογούνται όμως στην Πρωτοελλαδική εποχή (12) και θεωρούνται αποτέλεσμα επιθέσεων από το χερσαίο χώρο, ενώ δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πότε καθιερώθηκε η ονομασία της. Το βέβαιο είναι ότι από τότε που εγκαταστάθηκαν εδώ οι Δρύοπες μέχρι περίπου αρχές του 7ου αιώνα που καταστράφηκε από τους Αργείους, δηλαδή για μια περίοδο περίπου 500 ετών, η Ασίνη ήταν πράγματι μια ευτυχής-ασφαλής πόλη.

Ώστε, λοιπόν
Ασίνη: η ευτυχής πόλις, η ασφαλής πόλις-φρουρός της Αργολίδας, αλλοιώς: Ασίνη: το παράκτιο προπύργιο της Αργολίδας! 

Ηλίας Κ. Μηναίος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Μιχ. Γ. Λαμπρυνίδου "Η Ναυπλία", έκδοσις Β΄, Αθήναι, τύποις Κλεισιούνη, 1950.
2. Στράβωνος "Γεωγραφικά" Η 368.
3. Εγκυκλοπαίδεια Παπυρος Λαρούς Μπριτάνικα α) Ερμηνευτικό και ετυμολογικό λεξικό της ελληνικής γλώσσας, τόμου ενδεκάτου β) Άργος-Αρχαιότητα, τόμος δέκατος, εκδ. Πάπυρος.
4. "Βικιπαίδεια, η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια", λήμμα "Μέγα Ετυμολογικόν".
5. Hellenica World.
6. Δημητρίου Αργείτη "Η Αργοναυπλία", Ναύπλιον, 1957.
7. Μελετίου "Γεωγραφία Παλαιά και Νέα", τόμ. Β΄, σελ. 426. 3.
8. Ι. Θ. Κακριδή "Προσφορά στον Νεοελληνικο λόγο", τυπ. "Μανούτιος", 1991.
9. Videoplayback "Αρχαία Ασίνη", παραγωγής Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού/Εφορείας Αρχαιοτήτων Αργολίδας.
10. Αντ. Μηλιαράκη "Γεωγραφία πολιτική νέα και αρχαία του νομού Αργολιδοκορινθίας" 1886.
11. Ν. Δ. Καρούζου Ποιήματα, "Στην Ασίνη οι πορτοκαλιές".
12. Κωνσταντίνου Θ. Συριόπουλου: «Η προϊστορία της Πελοποννήσου» εν Αθήναις, 1964.

* Κερκόπορτα < μεσαιωνική ελληνική κερκόπορτα < αρχαία ελληνική κέρκος (ουρά ζώου, πίσω μέρος) + πόρτα < μεταφορικά η πίσω πόρτα (πηγή "Βικιλεξικό, το ελεύθερο λεξικό").

• Ο διάλογος στην αρχή έγινε ανάμεσα σ'  εμένα και τον ανθυποπλοίαρχο Θύμιο Κατσαβό στο φορτηγό πλοίο "Ιππόλυτος", το 1980, όπου υπηρετούσα ως ασυρματιστής.

Το παρόν θέμα διαπραγματεύτηκα για πρώτη φορά στην Απόπειρα Λόγου και Τέχνης, περιοδική έκδοση της Πρωτοβουλίας Δημοτών Ναυπλίου, τεύχ. 6, χειμώνα του 1994. Οι φωτογραφίες από το προσωπικό μου αρχείο, δικής μου λήψης.