Η ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΗ ΓΚΑΜΗΛΑ ΤΗΣ ΑΣΙΝΗΣ

Ένα αξιομνημόνευτο παμπάλαιο αποκριάτικο έθιμο της Ασίνης, ξεχασμένο τώρα, που έτυχε να καταγράψω προ πολλών ετών, ήταν η Γκαμήλα, ένα έθιμο που γινόταν μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Οι Ασιναίοι, που, με τη ζωντάνια και τη δυναμικότητα που τους χαρακτήριζε πάντα ήθελαν να κάνουν το κάτι παραπάνω, δεν αρκούνταν στα συνηθισμένα αποκριάτικα έθιμα (φωτιές, μασκαρέματα, χαρταετούς, αερόστατα κ. ά.), αλλά περιέφεραν επίσης το σκιάχτρο μιας Γκαμήλας. Κατασκεύαζαν από διάφορα πρόχειρα υλικά (ξύλο, καλάμια, τομάρια ή πανιά κ. λ. π.) το κορμί, τον λαιμό και την ουρά μιας Γκαμήλας, που βέβαια δεν είχε και μεγάλη σχέση με το χρήσιμο και υπομονετικό ζώο που διασχίζει τις ερήμους της Αφρικής. Ευνόητο ότι η κατασκευή έπρεπε να είναι όσο πιο ελαφριά γινόταν. Το κορμί ήταν κούφιο και ανοιχτό στην κοιλιά. Στη θέση του κεφαλιού στερέωναν μια αλογίσια νεκροκεφαλή. Δυο άτομα έμπαιναν αποκάτω, ο ένας πίσω από τον άλλο, ενώ μια παλιοκουβέρτα ριχνόταν στη ράχη για να τους καλύπτει καθώς κρεμόταν εκατέρωθεν. Έτσι η Γκαμήλα αποκτούσε πόδια και κίνηση. Ένα λεπτό σχοινάκι ήταν στερεωμένο στη νεκροκεφαλή με τέτοιο τρόπο ώστε τραβώντας από μέσα εναλλάξ τις δυο άκρες η σαγονιά ανοιγόκλεινε. Η Γκαμήλα περιφερόταν τις αποκριάτικες βραδιές στα δρομάκια του χωριού, από γειτονιά σε γειτονιά, διασκεδάζοντας τους μεγάλους και σκιάζοντας τα μικρά παιδιά. Κατά την πορεία, κάθε τόσο, άλλοι ξεκούραστοι από το τσούρμο που ακολουθούσε αντικαθιστούσαν τους κουρασμένους που έφεραν στην πλάτη τους το σκιάχτρο. Πολλές φορές οι μητέρες φοβέριζαν τα μικρά παιδιά τους λέγοντας ότι «θα έρθει η γκαμήλα» αν δεν φάνε το φαγητό τους ή αν δεν φρονιμέψουν.

Αυτά μου διηγήθηκε κάποτε ο θείος μου Βασίλης Μηναίος. Αργότερα όμως συνάντησα σε βιβλίο της Γεωργίας Ταρσούλη [‘‘Το βιβλίο που μου αρέσει’’ (παιδικό ημερολόγιο) εκδόσεις ΑΤΛΑΝΤΙΣ] την πληροφορία για όμοιο έθιμο που γινόταν στην Αθήνα της παλιάς εποχής και άρχισα να αμφιβάλω για τη γνησιότητα της πληροφορίας του θείου μου. Τελικά απεδείχθη ότι τον είχα αδικήσει. Σε σχετική ερώτηση πού έκανα ύστερα από καιρό στον Κώστα Ευαγγ. Καρμανιώλα, αυτός μου έδωσε την ίδια πληροφορία και μάλιστα με τις ίδιες λεπτομέρειες, ακόμα και αυτή της αλογίσιας νεκροκεφαλής που ήταν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Γκαμήλας της Ασίνης, χωρίς προηγουμένως να έχω αναφέρει κάτι από αυτά.

Θεωρώ βέβαιο ότι το έθιμο αυτό είχε προέλευση αθηναϊκή. Αυτό προκύπτει αν συγκρίνουμε τις δυο περιγραφές, στα βασικά τους σημεία. Ιδού λοιπόν πως περιγράφεται στο κείμενο του προαναφερθέντος βιβλίου, το οποίο υπογράφει ο Δημήτρης Μπόγρης, η πρωτευουσιάνα Γκαμήλα:

«Τό κυριώτερο τμῆμα της ἦταν τό κορμί της, τό κορμί ὅμως αὐτό δέν ἦταν παρά μιά τριμμένη καί μπογιατισμένη λινάτσα, πού ἀποκάτω της ξεπρόβαιναν τέσσερα ξυπόλητα ἀνθρώπινα ποδάρια κι αὐτά μόνον ξεχώριζες ὅταν ἡ Γκαμἠλα περπατοῦσε. Κάτω λοιπόν ἀπό τή λινάτσα κρύβονταν δυό μόρτες (…) καί ὁ ἕνας ἀπ’ αὐτούς, ὁ μπροστινός, βαστοῦσε καί τό λαιμό μέ τό κεφάλι τῆς Γκαμήλας. Τώρα καταλαβαίνετε γιατί ἡ ἀποκριάτικη Γκαμήλα μποροῦσε ὄχι μονάχα νά περπατάη, ὅπως ἡ ἀληθινή, καί νά τρέχη καί νά γονατίζη, ἀλλά ἀκόμη καί νά χορεύη (…) καί ἀκόμα νά μιλάη μέ ἀνθρώπινη φωνή (…). Γιά νά συμπληρώσω ὅμως τήν περιγραφή, πρέπει νά πῶ δυό λέξεις καί γιά τό λαιμό καί γιά τό κεφάλι τῆς Γκαμήλας. Λοιπόν ὁ λαιμός ἦταν καμωμένος μ’ ἕνα μακρύ κομμάτι ξύλο, πού τοῦ εἶχαν βάλει γύρω γύρω ἄχυρα καί τό εἶχαν τυλίξει μέ προβιά. Στήν ἐπάνω ἄκρη του τελείωνε σ’ ἕνα κεφάλι παράδοξου ζώου (…). Τό πιό ἀπίστευτο ὅμως ἦταν οἱ δύο τρομερές μασέλες του πού ἀνοιγόκλειναν ὅταν τραβοῦσαν ἀπό μέσα κάποιο σχοινάκι. Αὐτές οἱ μασέλες ἦταν ὁ φόβος τῶν παιδιῶν (…).»

Τώρα καταλαβαίνει καθένας γιατί υπήρξα τότε καχύποπτος όσον αφορά τη γνησιότητα της πληροφορίας.

Από περεταίρω έρευνα προκύπτει ότι η αποκριάτικη γκαμήλα ήταν ένα πολύ δημοφιλές θέμα, που από την Αθήνα διαδόθηκε και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι υπήρξε το έμβλημα της αθηναϊκής αποκριάς, ενώ πέρασε και στην πολιτική σάτιρα της παλιάς εποχής, όπως βλέπουμε στην επόμενη εικόνα:

Οι Ασιναίοι είχαν από πολύ παλιά ισχυρούς δεσμούς με την Αθήνα, όπου, δεν πήγαιναν μόνο για δουλειές ή για ψώνια αλλά είχαν κάνει φιλίες, κουμπαριές και συγγενικές σχέσεις. Πάντα ήταν προσανατολισμένοι στο Ναύπλιο και την Αθήνα. Σ’ αυτό βοηθούσε η οικονομική άνθιση του χωριού καθώς και η από νωρίς σιδηροδρομική σύνδεση των δυο πρωτευουσών που έκανε το Ναύπλιο προάστιο της Αθήνας και την Ασίνη περιβόλι της. Κάπου στα δρομάκια της Πλάκας φαίνεται και αυτοί συνάντησαν την Γκαμήλα, τους άρεσε η ιδέα και στις επόμενες αποκριές έκαναν την Ασινιώτισσα!

Δημοσίευσή μου στην ομάδα του fb: «Η Αργολίδα που έφυγε..... και πινελιές λαογραφίας» στις 11 Μαρτίου 2019.

Ηλίας Κ. Μηναίος